خبرگزاری علت  ـ گروه موسیقی ـ علیرضا سپهوند: آل بویه در ری از اولین کسانی بودند که مراسم عزاداری برای سالار شهیدان را مرسوم کردند. از آن زمان تا کنون هزاران نغمه، هزاران شعر و مرثیه و ده‌ها قالب عزادارای همچون سینه زنی، زنجیر زنی، تعزیه، مرثیه خوانی و مقتل خوانی و دیگر قالب‌ها و آیین‌های عزاداری رایج شده است. حلقه اتصال تمام این قالب ها، الحانی محزون است که به صورت موسیقایی به صورت آوازی یا ادواری طی زمان خلق شده است. این روند گویا تا چند دهه گذشته با روایت های سینه به سینه در مراسم مختلف انجام می گرفت تا اینکه وسایل ارتباط جمعی به تدریج ظهور و بروز یافت که به دنبال خود مزایا و معایبی داشت. تا دیروز که نوحه خوان اشعارش را بر اساس شنیده های نوحه خوان پیشکسوت خود و به صورت سینه به سینه می آموخت و برای عزاداران می خواند، مشکل خاصی نبود اما با ورود فناوری های نوین تنوع‌گرایی در موسیقی بکار گرفته شده در مراسم باعث شد الحانی دون شأن این مراسم در هیات‌ها رواج یابد که از آسیب های دوران معاصر بود.
این معضل کم کم جدی گرفته شد و بعضا می شنیدیم که برخی نوحه خوانان آهنگی نازل را که قبلاً برای یک شعر عاشقانه و تغزلی استفاده شده بود، روی شعری محرمی و هم‌وزن می‌گذاشتند. در این بین بسیاری از موزیسین ها و نیز مداحان و متولیان برگزاری مراسم در شأن این ایام بر آن شدند تا به خلق آثاری بپردازند که به شانیت این مراسم خدشه ای وارد نشود. 
این مهم اما نیازمند مشارکت همگانی بود و باید نهادها و ارگان ها به این مساله ورود می کردند. پس از انقلاب شکوهمند اسلامی بسیاری از نهادها و سازمان ها چون رسانه ملی و وزارت ارشاد بخشی را برای خلق آثار فاخر عاشورایی تخصیص دادند که حقیقتا خروجی قابل توجهی داشتند. اما امروزه این اقدامات به صورت سینوسی کم و زیاد می شود و جامعه شنیداری الحان محرمی نیازمند حرکت، بازآفرینی و خلق نواهای محرمی فاخر و دارای شأنیت و حرمت محرم است. از این رو تداوم این راه باعث می شود فرهنگ عاشورا در شان و جایگاه والای خود پذیرای خیل عزادارانی باشد که آمده اند تا چند روز سال را به گونه ای سوگوار مولای خود باشند که خدشه ای بر احساسات و عواطف مذهبی آنان وارد نشود. 
در همین خصوص با امیرحسین سمیعی مدیر بخش موسیقی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران پیرامون چگونگی خلق آثار عاشورایی و نگاه این نهاد به این مقوله مهم گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می خوانید:  

* امسال برای ماه محرم چه برنامه هایی تدارک دیده اید، با توجه به اینکه سازمان فرهنگی شهرداری در آراستن کلان شهر تهران به نمادهای عزاداری سالار شهیدان اقدام می کند، معاونت موسیقی این سازمان در زمینه برنامه های درون شهری اقدامی در دست انجام دارد؟

خوشبختانه برای محرم امسال تولیداتمان زیاد است. همین امروز که گفت‌وگو می‌کیم، یک تک آهنگ منتشر شد که در رسانه ها هم خبرش بازتاب داده شد با عنوان «خیمه غم» که بر اساس یکی از اشعار فاخر آقای «سعید بیابانکی» است که نکته جالب در مورد این اثر دکلمه آقای بیابانکی است. این اثر به خوانندگی «مهدی عبدلی» ضبط شد و الان در دسترس علاقمندان برای همنوایی و بهره از ماه گرانقدر محرم قرار دارد.

* در زمینه تولید آثار ضبطی به صورت تک آهنگ یا آلبوم آیتم‌هایی برای انتشار در ماه محرم بخصوص در دهه اول درنظر گرفته اید؟

امروز تولید یک آلبوم را آغاز کرده ایم که به صورت گام به گام و مرحله به مرحله قطعات آن را منتشر می کنیم. نکته جالب این آلبوم این است که برای هر روز و دقیق تر بگویم به مناسبت هر روز از این ایام محرم اثری منحصر تولید شده است. برای مثال روز اول محرم که شهادت حضرت مسلم است اثری با همین عنوان و با نام قطعه «حضرت مسلم» را از مجموعه آلبوم «نواحی اشک» منتشر کردیم. طبیعتا روز دوم «ورود کاروان به کربلا» را داریم و به همین ترتیب مناسبت های هر روز را تا روز عاشورا تقدیم شنوندگان و علاقمندان عزیز خواهیم کرد. بخش خوانندگی و همچنین بخش پژوهشی این اثر بر عهده آقای متین رضوانی پور بوده است. سعید عظیمی کار تنظیم را انجام داده اند و سیدمحسن حسینی آواخوانی‌ها را انجام داده اند. آقای شهرام صارمی هم مدیریت هنری و ناظر ضبط آثار این مجموعه برای محرم امسال هستند. ضمنا آقای انوشیروان مانی هم گرافیست این مجموعه هستند.  ضمن اینکه همین آلبومی که الان روز به روز و تراک به تراک منتشر می کنیم، بعد از دهه اول محرم به صورت یک جا منتشر خواهد شد.

آلبوم مناسبتی بعدی آلبومی است با عنوان «آن روز آسمان گریست» که باز هم یک مجموعه آواز هست از سلسله آلبوم های آوازی که در دوران خدمت بنده در مدیریت موسیقی سازمان فرهنگی شهرداری تولید می شود. سال گذشته هم آلبوم «مرثیه ناتمام» را داشتیم که آلبوم آواز بود با اشعار عاشورایی خوانده و ضبط شد. در ماه مبارک رمضان هم آلبوم «سرّ عشق» را داشتیم که آنهم در همین دسته آوازخوانی قرار می گیرد. 
امسال اما تفاوتی که وجود دارد این است که سراغ شاعرانی هم‌روزگارمان رفته ایم و حتی نسل جوان‌ترها و آموزش دیده های شعر استفاده کردیم بعلاوه ترجیع‌بند معروف محتشم کاشانی با عنوان «باز این چه شورش است که در خلق عالم است...»

در این پروژه محرمی از خوانندگانی استفاده کردیم که دارای ویژگی هایی اجرایی برای اینچنین آثاری باشند. آقایان  «سیدمحسن حسینی»، «حمید خزایی» و «مهدی محمدی» از خوانندگان این مجموعه هستند. آقای سالاروند تنظیم این آلبوم را برعهده دارند. فرق این آلبوم با آلبوم «مرثیه ناتمام» که آنهم مرثیه ای آوازی عاشورایی بود، در این است که این آلبوم موسیقی «افکتیو» دارد و در واقع مقداری با نگاه مدرن و مینیمال ساخته شده است. 

* معاونت موسیقی سازمان فرهنگی شهرداری تهران برای تعزیه و برگزاری میدانی این آیین کهن برنامه ای دارد یا خیر در هر صورت دلیل چیست؟

تعزیه در طبقه بندی سازمان فرهنگی زیرمجموعه مدیریت نمایشی محسوب می شود و در حیطه مسئولیتی ما نیست.

* شرایط بحران کرونا امسال هم عرصه را در تمام امور و جوانب بر همه هنرمندان و نهادها تنگ کرده است. مهمترین مشکلاتی که گریبان گیر حوزه کاری شما هستند را توضیح بفرمایید.

شرایط و بحران پاندمی باعث شد که بخش میدانی ما کاملا غیر فعال شود تا جاییکه حتی سال گذشته هم به سختی توانستیم برنامه «نی نامه» را اجرا کنیم. این برنامه همانطور که مستحضر هستید دعوت از موسیقی های نواحی مختلف کشور بود که که شامل  موسیقی سوگ و عاشورایی اقوام مختلف ایرانی بود که برای اجرا در مناطق مختلف تهران تدارک دیده بودیم و در فرهنگسراهای مختلف مثل فرهنگسرای فردوس، فرهنگسرای بهمن و دیگر فرهنگسراها  از هر استانی اجرای موسیقی محرمی داشتیم که البته به زحمت و با دشواری توانستیم آن را بخاطر شرایط کرونا پیش ببریم.
از این رو بحران شیوع کرونا بخش میدانی ما را کاملا تحت الشعاع خود قرار داد و برنامه هایی نظیر تجلیل و نکوداشت اساتید و پیشکسوتان موسیقی و کنسرتهایی که در نظر داشتیم را نتوانستیم انجام دهیم. البته دو کنسرت را به صورت آن لاین برگزار کردیم. ولی مقوله مواجهه در اجرای هنری مساله خیلی جدی ای است و شرایط برای انجام فعالیت میدانی مهیا نبود و همچنان نیست.

* آیا مدیریت موسیقی شهرداری پس از تولید آثار برای محرم با رسانه ملی برای شنیده شدن آثار محرمی و بهره معنوی مردم تعامل و تفاهم همکاری برقرار کرده است؟

بله اتفاقا همین اثر «خیمه غم» با مشارکت مرکز موسیقی صدا و سیما  و با مساعدت آقای نراقیان و به صورت مشارکتی ساخته شده است. در مجموع این اثر با همکاری مرکز موسسیقی رسانه ملی و مدیریت موسیقی سازمان فرهنگی شهرداری تهران خلق شده است.
ضمنا هماهنگی های لازم برای پخش آلبوم «نواحی اشک» در رسانه ملی صورت گرفته و از همین امروز در کنداکتور پخش صدا و سیما قرار گرفته است. ضمن اینکه برای دهه دوم محرم امسال که آلبوم «آن روز آسمان گریست» را خواهیم داشت برای آن هم ان‌شاءالله شرایطی را برای پخش سراسری از رسانه ملی فراهم خواهیم کرد. 

* شما علاوه بر مدیریت بخش موسیقی، خود از موزیسین‌های حرفه ای در حوزه خوانندگی و آهنگسازی هستید. به نظر شما آیا جامعه موسیقی در حد پتانسیل های خود برای محرم اثر تولید کرده است یا خیر؟ 

همیشه این نگاه آیینی اسلامی و این نگاه خود جوش به محرم در هنرمندان ما وجود داشته و خیلی دلی و با عاطفه در برهه‌های مختلف زمانی پای کار بوده اند و  در آیین عزاداری سیدالشهدا کم نگذاشته اند. ما هم همواره تلاشمان این بوده که در این حوزه که نه تنها از حیث وظیفه بلکه احساس درونی و تعلق خاطری عمیق به این ایام داریم از هیچ تلاشی فروگذار نکرده‌ایم و انصافاً هم هر کمکی از هر هنرمندی خواسته‌ایم در این زمینه ما را یاری و همراهی کرده اند. همه هنرمندانی که هرکدام در حوزه کاری خود برجسته و صاحب‌نام هستند همواره با روی گشاده و انگیزه بالا پذیرفته اند و همکاری کرده اند.

اما بعضی وقت‌ها آن بخش‌های خیلی حرفه‌ای که باید وارد این حوزه موسیقی آیینی می‌شده، متاسفانه وارد نشده است و  به‌جایش ژانرهایی وارد این حوزه شده‌اند که کیفیت فنی و علمی لازم را نداشتند و شاید بهتر باشد که در هر ژانر و حوزه ای که قرار است اینچنین آثاری با بن‌مایه آیینی و محرمی خلق شوند، بهترین‌های حوزه موسیقی همکاری کنند؛ چون موضوعیت این بخش از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل بوده که بعضی اوقات بخاطر همین حساسیت ها نتوانسته ایم سراغ پروژه خاصی برویم ولی در مجموع من از شرایط و خروجی و هنرمندانی که دل به این کار داده اند به غایت راضی هستم.

* موسیقی مقامی و نواحی ایران از رشته ها و ریشه های موسیقی اصیل ایرانی بوده که تجلی موسیقی های آیینی بویژه محرمی نیز در موسیقی اقوام ایرانی مشهود است. آیا از ظرفیت های این نوع موسیقی برای خلق آثار محرمی بهره گرفته یا برنامه ای برای تولید در این حوزه دارید؟

بله. اتفاقا آلبوم «نوای اشک» که تولید کرده ایم مخصوصا در ژانر موسیقی نواحی تولید شده است. جناب آقای متین رضوانی پور پژوهشگر موسیقی ایرانی، خواننده آهنگساز و موزیسین توانمند این اثر را تدوین کرده اند، این آلبوم را در قالب نوحه های ریشه دار کهنِ  نواحی مختلف کشور است. در نتیجه این یک ظرفیتی بود از موسیقی نواحی کشور که ما به نحو احسن از آن استفاده کردیم و تلاش می کنیم با یک بافت امروزی اینچنین آثاری را به مخاطبین ارائه دهیم.

* برای آن دسته از علاقمندان و هنرمندانی که تمایل دارند فرآیند تولید یک قطعه در سازمان متبوع شما آگاهی کسب کنند توضیح بفرمایید.

ما داریم شرایطی را به وجود می آوریم که در خدمت هنرمندان و آهنگسازان جوانی باشیم که یا تحصیلکرده دانشگاهها هستند یا نوازنده و خواننده آکادمیک هستند و یک پل ارتباطی به وجود بیاوریم و از ظرفیت های این جوانان استفاده کنیم. ما از اینها پارتیتورها و یا ایده ها و نظراتشان را دریافت می کنیم و چنانچه در سطح قابل قبول و استانداردی باشند از آنها بهره میگیریم.

* امروزه بهره برخی نوحه‌خوانان از موسیقی‌هایی بعضاً نامناسب تنها با تغییر شعر و بر اساس همان ملودی و لایت موتیف به شیوه ای رایج بدل شده است. نظر و نگاه شما به این مساله به عنوان یک آسیب است یا  حقیقتی ناگزیر؟

همانطوری که در واقع ژانرهایی که دستکاری شده اند و آن ارزشهای خاص را در درون خود نمی بینند آنها متاسفانه وارد موسیقی و نغمات آیینی و عاشورایی ما شده اند و از اثرات مخربش آگاه هستیم، از این روبا تولید آثار فاخر سعی در ارتقاء جایگاه آثار ویژه ایام محرم داریم. ما اگر در محرم امسال سه اثر داریم، هدف ما تلاشی است برای برگرداندن نوحه نواهای حماسی و آثار موسیقایی محرمی به جایگاه فاخر خود همانگونه که واقعا در گذشته بوده، برسانیم. وقتی ما نغمه های کهن مان را در حوزه موسیقی محرم و آیینی و عاشورایی گوش می دهیم، بی نظیر بوده و برگرفته از موسیقی های نواحی غنی ما، برگرفته از موسیقی غنی ردیف دستگاهی ما بوده که حتی شنیدن آن آثار موجب ارتقاء هنری می شود. از این روما در تلاشیم که این اتفاق نامطلوب را با نگاهی هنری و فاخر و شرایط را برای بازسازی اش به وجود بیاوریم.

* در مقام آهنگساز نظرتان راجع به سطح اشعار و ترانه های استفاده شده از منظر فرم و محتوا توسط آهنگسازان در موسیقی های محرمی و آئینی در یک دهه اخیر چیست؟

اگر بخواهیم از منظر فرم در موسیقی به آثار یک دهه گذشته در این عرصه نگاه بیاندازیم، باید بگویم که متاسفانه ما شاهد آثاری شایسته و بایسته نبوده ایم. 
تنها یکم سری آثار هستند که آقای هادی آرزم خلق کرده اند که آن ها آثاری شاخص هستند و تعداد اندکی از دیگر آثار که برای نمونه موسیقی فیلم «روز واقعه» یکی از بهترینِ این آثار محسوب می شود. ولی در حوزه موسیقی جدی ما با تعداد قابل توجهی از آثار مواجه نیستیم. شاید اگر آثار ارزشمند و مهم مثل آثار آقای مجید انتظامی و آثار آقای هادی آرزم می داشتیم قطعا این جریان قوی تر و محکم تر می بود و الان ما می توانستیم از یک بستر مناسب تری برای نغمه های آیینی و محتوای این آثار داشته باشیم.   ولی چون این نگاه و تولید در این سطح مستمر نبوده مادامیکه در سینما و تئاتر و بخصوص در حوزه تجسمی در سطحی بالاتر بوده ایم،  در حوزه موسیقی به این حد و اندازه کار نشده و تداوم نداشته است چراکه این تداوم باعث ایجاد جریانی مستحکم خواهد شد و در نتیجه نواهای آیینی، محرمی و عاشورایی در سطحی قابل قبول تر نمود پیدا می کرد. با این وجود ما در تلاشیم تا با بهره گیری از ظرفیت های موسیقایی و نیز ظرفیت های آیینی عقیدتی خودمان این شرایط را به بهبود و نوع آرمانی اش نزدیک کنیم با دعای خیر شما.

انتهای پیام/