به گزارش خبرگزاری علت به نقل از فارس، اگر هر کدام از ما نوجوانی در منزل داشته‌باشیم یا با نوجوانی در ارتباط باشیم متوجه خواهیم شد زندگی که نوجوان امروز برای خویش برگزیده متفاوت از آن چیزی است که دهه‌های قبل در این گروه سنی به آن توجه می‌شده‌است. به گفته پژوهش‌های روانشناسانه بخشی از این مشغولیت‌های ذهنی در گرو تغییر زمانه است، اما بخشی دیگر متأثر از یک گفتمان خاص و اثر‌پذیری از یک سبک زندگی خاص است. نوجوان امروز مفاهیمی را برای خود تبیین و پیروی می‌کند که در گذشته مواجهه چندانی با آن نداشته‌است. شاید حدود دو دهه قبل می‌توانستیم به راحتی بگوییم تربیت نوجوانان به طور عمده از خانواده، مدرسه و اجتماع پیرامونی متأثر می‌شد، اما امروزه این عوامل نقش کمرنگ‌تری نسبت به گذشته پیدا کرده و شبکه‌های اجتماعی مجازی جای آن را گرفته‌است.

به بیانی دیگر، از آنچه امروزه خوراک فرهنگی نوجوانان را تأمین می‌کند می‌توان به کتاب، موسیقی، تلویزیون، فضای مجازی، مدرسه و گروه همسالان اشاره کرد. با توجه به بررسی‌های میدانی به نظر می‌رسد سهم فضای مجازی و موسیقی بیشترین میزان رقبت و اثرگذاری را در میان نوجوانان دارا است. بررسی وضعیت زندگی بیش از ۲ هزارو ۲۰۰ کودک و نوجوان حاکی از این است که آنان به طور متوسط ۵/۶ ساعت از روز را به رسانه‌ها اعم از شبکه‌های اجتماعی و ۲/۵ ساعت را با والدین و ۵۰ دقیقه را به انجام تکالیف اختصاص می‌دهند.

در گزارش‌های اخیر، شرکت فیس بوک (مالک اینستاگرام) اعلام کرده است از سال ۲۰۱۹ ماهانه یک میلیارد کاربر فعال در اینستاگرام وجود دارد. از این تعداد حدود ۶۰ درصد حداقل روزی یکبار اکانت خود را بررسی می‌کنند. همچنین این شرکت اعلام کرده کاربران این برنامه به طور متوسط ۳۰ دقیقه در روز زمان خود را به اینستاگرام اختصاص می‌دهند. همچنین فیس بوک اظهار داشته‌است بیش از نیمی از جمعیت کاربر اینستاگرام کمتر از ۳۴ سال سن دارند. در همین راستا این شرکت اعلام کرده‌است کاربران اینستاگرام بیشترین زمان خود را در این شبکه صرف دیدن صفحه‌های تجاری می‌کنند. حدود ۱۳۰ میلیون کاربر در ماه روی پست‌های خرید در اینستاگرام کلیک می‌کنند. طی بررسی‌هایی که انجام شد مشخص گردید در ایران آمار دقیقی از میزان استفاده نوجوانان از اینستاگرام وجود ندارد.

البته در سال ۱۳۹۷ محمدجواد جهرمی (وزیر ارتباطات و فناوری وقت) در توییتی میزان کاربران ایرانی اینستاگرام را ۲۴ میلیون نفر و میانگین سنی این کاربران را به شرح زیر عنوان کرد: ۱۳ تا ۱۷ سال ۲ درصد؛ ۱۸ تا ۲۴ سال ۲۴ درصد؛ ۲۵ تا ۳۴ سال ۴۹ درصد؛ ۳۵ تا ۴۴ سال ۱۹ درصد؛ ۴۵ تا ۵۴ سال ۴ درصد؛ ۵۵ تا ۶۴ سال یک درصد و بالای ۶۵ سال یک درصد. البته با یک بررسی میدانی در میان دختران دبیرستانی ما به این موضوع دست یافتیم که آمار ۲ درصدی عنوان شده برای کاربران ۱۳- ۱۷ سال اینستاگرام حداقل در زمان فعلی آمار دقیقی نیست. از طرف دیگر می‌دانیم در فضای حاکمیتی جهان امروز ما با سلطه گسترده مفروضه‌های نئولیبرالیسم در معنایی وسیع مواجه هستیم. نئولیبرالیسم نه صرفاً از منظر یک مکتب اقتصادی و سیاسی بلکه به مثابه رژیمی از حقیقت است که مفروضه‌های آن تمامی وجوه زندگی انسان را در بر می‌گیرد. در جهان نئولیبرال امروز همه‌چیز در انسان اقتصادی خلاصه می‌شود، نه در انسان اجتماعی. لاجرم، فقط صورت را جامعه مشخص می‌کند، اما محتوا و جهت‌دهی تحت امر اقتصادی با استراتژی «منطق میل» است.

فروپاشی امر اجتماعی یا همان هویت‌زدایی و جامعه‌زدایی، منجر به سیاست‌زدایی از سیاست اجتماعی نیز می‌شود، چیزی که مطلوب نئولیبرالیسم اقتصادی است. حضور در اجتماع نئولیبرالیستی منجر به تشکیل خودی خاص و سوژه‌مند است که فردیت انسان را روزبه روز کمرنگ‌تر می‌کند و به چالش می‌کشد. در این مسیر ریشه‌های تاریخی و فرهنگی و اجتماعی سوژه عملاً حذف و خودی مشخص و سازمان یافته بر اساس خواست بازار لیبرال پررنگ می‌شود. از سوی دیگر در بعد اجتماعی نیز استفاده از اینستاگرام عوارض جبران‌ناپذیری را به جامعه تحمیل می‌کند. اینستاگرام با ترویج سبک خاصی از زندگی، فرد را به سمت مصرف‌گرایی، خوشگذرانی، منفعت‌طلبی، بی‌توجه به اطراف و در یک کلام لاابالی‌گری هدایت می‌کند.

رواج بی‌حد پیج‌های مصرف‌زده و تجمل‌گرا و پوچ و فالواینگ این پیج‌ها گواه آن است که این نرم‌افزار به دنبال ترویج سبک خاصی از زندگی است که بیشترین نزدیکی را به تفکرات نئولیبرالیستی دارد. طی تحقیقاتی که در این باره بین نوجوانان امریکایی از سوی شرکت فیس بوک انجام شده‌است مشخص گردید حدود ۷۲ درصد از این نوجوانان از اینستاگرام استفاده می‌کنند و در بین این تعداد ۷۳ درصد معتقدند اینستاگرام بهترین راه رسیدن به محصولات جدید و برند‌های جدید است. در تلاقی دو مبحث بالا، ارتباطی که بین تغییر وجوه زندگی نوجوانان و از بین رفتن هویت فردی آن‌ها و ابزار‌های اعمال قدرت حکومت نئولیبرال وجود دارد، مشخص می‌شود. بسیاری نشانه‌ها و اهداف در شبکه‌های اجتماعی در سراسر جهان نظیر فیس‌بوک و اینستاگرام وجود دارد که فرد را به سمت انسان به مثابه سوژه نئولیبرالیسم حرکت می‌دهد.

این موضوع به خصوص در جوامع شرقی مانند کشور ما که پایبندی بیشتری به آداب و رسوم و فرهنگ خویش دارند بیشتر به چشم می‌خورد. اینستاگرام نرم‌افزاری است که دیده شدن و لایک گرفتن به هر قیمتی را ترویج می‌کند و این موضوع نتایجی، چون خدشه‌دار شدن و از بین رفتن حیا و غیرت در دختران و پسران امروز و مادران و پدران آینده کشور را دارد. این همان چیزی است که برای جامعه امروز ما خطری جدی تلقی می‌شود، زیرا نوجوان امروز جامعه ما نیروی کار و عنصر اصلی تشکیل خانواده در آینده است. اگر این سبک زندگی برای وی نهادینه شود در دوره‌های آتی ما شاهد جامعه‌ای مصرف‌گرا و رو به انزوای فرهنگی خواهیم بود.

زمانی که حساسیت‌های فرهنگی و مذهبی فرد در جامعه دچار تزلزل و نابودی شود خسارت‌های بی‌شماری متوجه جامعه و فرهنگ آن خواهد شد. رهبر معظم انقلاب با بینش عمیق خود سرفصل‌های اساسی «علم و پژوهش، معنویت و اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، استقلال و آزادی، عزت ملی و روابط خارجی و مرزبندی با دشمن و سبک زندگی» را در بیانیه گام دوم انقلاب بیان فرموده‌اند. با یک تأمل کوتاه می‌توان پی برد سبک زندگی خاصی که به آن اشاره شد در وضعیت فعلی در تضاد با رشد ابعادی است که رهبری به آن اشاره فرموده‌اند. وجود پژوهش آماری دقیق در رابطه با این نرم‌افزار محبوب و خطرناک که به نظر می‌رسد در حال حاضر بیشترین مصرف فرهنگی نوجوان را در دست دارد، بسیار ضروری و مهم است. این آمار می‌تواند نگاه روشن و دقیقی را به نهاد‌های ذی‌ربط برای راهبری دقیق فرهنگی و برنامه‌ریزی کارآمد دهد.

منابع در دفتر روزنامه موجود است

مهدیه فولادی، کارشناس مسائل فلسفه تعلیم و تربیت

  انتهای پیام/